Upadłość konsumencką stworzono z myślą o osobach, które nie prowadzą działalności gospodarczej i stały się niewypłacalne.
W ogóle każdego rodzaju postępowanie upadłościowe prowadzi się tylko w stosunku do podmiotu, który stał się niewypłacalnym. Niewypłacalność oznacza trwałą niemożność wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych. Wobec tego nie powinno się brać po uwagę jakichś przemijających kłopotów finansowych. Przy tym nie ma znaczenia czy dłużnik nie wykonuje wszystkich zobowiązań, czy tylko niektórych ; także istnienie majątku, który nie nadaje się do natychmiastowego zbycia, nie świadczy o tym, że dany podmiot nie jest niewypłacalny.
Nie ma znaczenia przyczyna, dla której taki stan rzeczy się utrzymuje – wydaje się jednak, że w przypadku osoby, która ma możliwości finansowe i oszczędności pozwalające na terminową spłatę wymagalnych zobowiązań, a z własnej woli tych zobowiązań nie spłaca, to w takim przypadku nie możemy mówić o niewypłacalności. Także nie powinno brać się tu pod uwagę zaległości, które są sporne.
Przepisy Prawa upadłościowego posługują się domniemaniem niewypłacalności dla przedsiębiorców (i nieprzedsiębiorców), których zaległości płatnicze przekraczają okres trzymiesięczny. Wówczas nie ma potrzeby dowodzenia, że dany dłużnik jest niewypłacalny. Powyższe domniemanie nie stoi jednak na przeszkodzie wykazaniu faktu, że ktoś jest niewypłacalny, pomimo tego, iż jego zaległości nie są dawniejsze niż 3 miesiące – zdarzają się sytuacje kiedy niemalże z dnia na dzień traci się zdolność regulowania zobowiązań.
Dodatkowo, dla przedsiębiorców będących osobami prawnymi (np. spółkami z o.o. i SA oraz spółdzielniami) przepisy Prawa upadłościowego przewidują jeszcze drugą przesłankę – tzw. majątkową. Pozwala ona określić, że dana osoba prawna jest niewypłacalna, ponieważ zadłużenie przekracza wartość jej majątku nieprzerwanie przez okres kolejnych 24 miesięcy. Dla przedsiębiorców jednoosobowych oraz dla konsumentów takiego dokładnego kryterium się nie stosuje, niemniej jednak sąd upadłościowy bada czy dłużnik ma majątek pozwalający na spłatę zobowiązań.
Dodatkową, niepisaną przesłanką postępowania upadłościowego jest wielość wierzycieli. Przyjmuje się, że aby móc złożyć do sądu upadłościowego skuteczny wniosek o ogłoszenie upadłości niezbędne jest wykazanie istnienia choćby dwóch wierzycieli. Wyjątkiem w tym zakresie jest właśnie upadłość konsumencka, w której brak wielości wierzycieli nie stanowi przeszkody. Wynika to z celów upadłości konsumenckiej jako postępowania zmierzającego do oddłużenia konsumenta.
Podsumowując – osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej może wystąpić o ogłoszenie swojej upadłości, nawet jeżeli ma tylko jednego wierzyciela, ale nie ma majątku oraz dochodów pozwalających na bieżące i terminowe rozliczanie się z tym wierzycielem.